Is er een vulkaan aan het ontwaken onder de Nederlandse gemeente Saba? De voortekenen wijzen in die richting, schrijft Marlies ter Voorde in de Volkskrant. hieronder haar verhaal:
Het staat bekend als de 'onbedorven koningin der Cariben', door de overweldigend mooie natuur en de fabelachtige onderwaterwereld. Het is er puur, schoon en veilig, beloven de reisgidsen bovendien. Welkom op Saba, het smaragdgroene eiland in de azuurblauwe Caribische Zee.
'Veilig?' Pieter Vroon, vulkanoloog aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, haalt zijn wenkbrauwen op. Het eiland is prachtig, beaamt hij, maar onder de grond dreigt een gevaar. De vulkaan van Saba kon wel eens bezig zijn te ontwaken.
Uitbarsting
Een vulkaanuitbarsting op Saba zou een regelrechte ramp
zijn. De vulkanen in deze regio zijn van het explosieve soort, legt Vroon uit,
dus veel tijd om te vluchten is er niet. Bovendien liggen de grootste twee
dorpen van het eiland in een oude vulkaankrater - een ervan draagt de
toepasselijke naam The Bottom.
Als het magma hier langs de steile hellingen omlaag komt stromen, zitten de pakweg tweeduizend bewoners van het eiland als ratten in de val. De enige ontsnappingsroute van het eiland is de haven, waar zich ook de elektriciteitscentrale en de ontziltingscentrale voor drinkwater bevinden. Ook deze ligt aan de voet van een zeer steile helling.
De gouverneur van Saba maakt zich zorgen. Maar misschien is er ook wel niets aan de hand, benadrukt Vroon. De combinatie van landverschuivingen en afstervende bomen kan ook een gevolg zijn van de opwarming van het klimaat, versnelde erosie door kaalslag of gewoon toeval. 'We weten het simpelweg niet, omdat we de trillingen en bodembewegingen op het eiland nauwelijks registreren. Dat zouden we wel moeten doen.' Op het eiland staat welgeteld één seismograaf die de trillingen in de bodem meet - maar toen Vroon Saba deze zomer bezocht, bleek het apparaat al enkele maanden buiten werking te zijn. Ook veranderingen in het aardoppervlak worden niet gevolgd, terwijl je daarmee zou kunnen zien of zich onder het eiland magma aan het ophopen is.
Als het magma hier langs de steile hellingen omlaag komt stromen, zitten de pakweg tweeduizend bewoners van het eiland als ratten in de val. De enige ontsnappingsroute van het eiland is de haven, waar zich ook de elektriciteitscentrale en de ontziltingscentrale voor drinkwater bevinden. Ook deze ligt aan de voet van een zeer steile helling.
De gouverneur van Saba maakt zich zorgen. Maar misschien is er ook wel niets aan de hand, benadrukt Vroon. De combinatie van landverschuivingen en afstervende bomen kan ook een gevolg zijn van de opwarming van het klimaat, versnelde erosie door kaalslag of gewoon toeval. 'We weten het simpelweg niet, omdat we de trillingen en bodembewegingen op het eiland nauwelijks registreren. Dat zouden we wel moeten doen.' Op het eiland staat welgeteld één seismograaf die de trillingen in de bodem meet - maar toen Vroon Saba deze zomer bezocht, bleek het apparaat al enkele maanden buiten werking te zijn. Ook veranderingen in het aardoppervlak worden niet gevolgd, terwijl je daarmee zou kunnen zien of zich onder het eiland magma aan het ophopen is.
Sinds 2010, toen Saba, Bonaire en Sint Eustatius
Nederlandse gemeenten werden, is Nederland verantwoordelijk voor de veiligheid
van het eiland. 'Maar dat lijkt geen al te hoge urgentie te hebben', zegt
Vroon. 'Het enige dat sindsdien door Nederland is neergezet, zijn een politiebureau
en een belastingkantoor.' Zijn uitspraak lijkt bevestigd te worden als we het
ministerie bellen, en daar grote verwarring ontstaat over welk departement
eigenlijk verantwoordelijk is voor de veiligheid op Saba. U moet bij het KNMI
zijn, is uiteindelijk het antwoord.
Er wordt aan gewerkt, reageert Läslo Evers van het KNMI, dat inderdaad de taak heeft gekregen de nieuwe Nederlandse vulkanen in de gaten te houden. Op dit moment is er één seismometer operationeel op Saba, staan er drie op Sint Eustatius en één op Sint Maarten. Binnenkort komen daar nog drie seismometers op Saba en één op Sint Eustatius bij. Ook staan gps-metingen in de planning om te registreren of het aardoppervlak opzwelt en wil het KNMI de warmwaterbronnen op het eiland in de gaten gaan houden. Als de temperatuur of chemische samenstelling van dit bodemwater verandert, kan ook dat een aanwijzing zijn voor vulkanische activiteit in de bodem.
Er wordt aan gewerkt, reageert Läslo Evers van het KNMI, dat inderdaad de taak heeft gekregen de nieuwe Nederlandse vulkanen in de gaten te houden. Op dit moment is er één seismometer operationeel op Saba, staan er drie op Sint Eustatius en één op Sint Maarten. Binnenkort komen daar nog drie seismometers op Saba en één op Sint Eustatius bij. Ook staan gps-metingen in de planning om te registreren of het aardoppervlak opzwelt en wil het KNMI de warmwaterbronnen op het eiland in de gaten gaan houden. Als de temperatuur of chemische samenstelling van dit bodemwater verandert, kan ook dat een aanwijzing zijn voor vulkanische activiteit in de bodem.
Monitoringsysteem
Wanneer het hele systeem werkt, kan het KNMI niet
aangeven. 'Het opzetten van een monitoringsysteem vergt nu eenmaal tijd', zegt
Evers. De infrastructuur moet op orde zijn, en de communicatie met de
seismometers - die in De Bilt worden afgelezen - is lastiger dan voor
apparatuur die in Nederland staat. 'Het is geen kwestie van even een stekker in
een stopcontact steken.'
De laatste vulkaanuitbarsting op Saba was waarschijnlijk rond het jaar 1700,
blijkt uit koolstofdateringen van deeltjes van planten en bomen die destijds
verbrand zijn. Daarmee geldt de vulkaan als actief. Wanneer de volgende
uitbarsting zich aandient, is niet te voorspellen. Het kan volgende week zijn
of over duizend jaar - in geologische termen is het in beide gevallen al bijna
zover. Zelfs als we zeker zouden weten dat de recente natuurverschijnselen een
voorbode van vulkanisme zijn, valt er geen zinnig woord te zeggen over het
moment van de uitbarsting, zegt Vroon. 'Daarover kun je pas uitspraken doen als
je weet wat er onder de grond gebeurt. Juist daarom is een monitoringsysteem zo
belangrijk.'
Manfred van Bergen, vulkanoloog van de Unversiteit Utrecht, die Vroon deze zomer naar Saba vergezelde, is het met hem eens, maar vindt dat ook andere natuurlijke risico's op het eiland beter in kaart gebracht moeten worden. 'Ook zonder vulkaanuitbarsting levert de combinatie van zeer steile, instabiele hellingen en regelmatig terugkerende stromen en slagregens serieuze gevaren op', zegt Van Bergen. De koningin der Cariben mag dan onbedorven, puur en schoon zijn - de veiligheid kan nog wel wat aandacht gebruiken.
Manfred van Bergen, vulkanoloog van de Unversiteit Utrecht, die Vroon deze zomer naar Saba vergezelde, is het met hem eens, maar vindt dat ook andere natuurlijke risico's op het eiland beter in kaart gebracht moeten worden. 'Ook zonder vulkaanuitbarsting levert de combinatie van zeer steile, instabiele hellingen en regelmatig terugkerende stromen en slagregens serieuze gevaren op', zegt Van Bergen. De koningin der Cariben mag dan onbedorven, puur en schoon zijn - de veiligheid kan nog wel wat aandacht gebruiken.